پيشگفتار

تنها چیز ثابت در مورد تکنولوژی این است که همواره تغییر می کند. تغییر و تحول در تکنولوژی به دلیل وجود کارکردهای متنوع و پیچیده و همچنین به دلیل نیاز انسانها به انطباق با شرایط متغیر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی اجتناب ناپذیر است. تغییرات و تحولات در تکنولوژی نتیجه یک زنجیره پیچیده از واکنش ها و تعاملات بین انسان، طبیعت و تکنولوژی در طول زمان است. متخصصین روان شناسی  و علوم اجتماعی هنوز در خم مسايل مرتبط با اينترنت و  اعتیاد به آن بودند، که در دنیای ارتباطات تحولی نوین به وقوع پیوست و انقلابی بزرگ در حال شکل گرفتن بود که در آن نشانی از کودتا، قتل، ترور و کشتار نبود اما دنیای انسانی را قلمرو خود قرار داده بود. یک تکنولوژی جدید و تا حدودی عجیب اختراع شده بود که بدون استفاده از سیم و آنتن قابلیت آن را داشت که آسانتر از  تلفنهای ثابت باعث برقراری ارتباط شود. تلفن همراه خیلی سریع به عنوان یک وسیله زینتی و چند منظوره خود را در اختیار خودنمایی طبقه بالای جامعه قرار داد. به گونه ای که فقط سیاستمداران عالی رتبه، تجار و ثروتمندان توانایی مالی خرید و استفاده از آن را داشتند و به عنوان وسیله ای که در آن روزها می توانست بهترین نشانه اشرافی بودن باشد آویزان سینه و  کمر مردان بالا شهر نشین شد!

اما چهار ستون کاخ اعیان نشینی برای تلفن همراه خیلی دلنشین نبود، بنابراین تلفن همراه راهی کوچه و بازار شد و در مدت بسیار کوتاه توانست در بین تمامی اقشار جامعه نفوذ کند و جزیی از زندگی آنها گردد،  به گونه ای که هیچ فرهنگ، جامعه و در نتیجه هیچ انسانی دوری از آن را بر نمی تابید. این تکنولوژی نو ظهور، با ورود خود به دنیای ارتباطی انسانها توانست بر سایر شیوه های ارتباطی مانند نامه، تلفن ثابت خانگی، تلفن ماشین و اینترنت تاثیر بگذارد و برجسته بودن نقش خود را با اقتدار به آنها دیکته کند. اما این پایان راه برای تلفن همراه نبود! سرکشی و جاطلبی تلفن همراه او را وارد وادی­های دیگر زندگی انسانها کرد و خیلی سریع پا را از وظیفه اصلی و اولیه خود که همانا برقراری ارتباط بود فراتر گذاشت و وعده روزهای بهتر و قابلیت های بیشتر را به کاربران خود داد. اکنون دیگر کاربران بدون شنیدن صدا و برقراری مکالمه می توانستند در قالب چند واژه،  پیام خود را به طرف مقابل انتقال دهند و این اولین سوپرایز تلفن همراه برای کاربران خود بود، سوپرایزی که در حال حاضر لقب محبوب ترین قابلیت تلفن همراه را یدک می­کشد. بعد از ورود نسل دوم گوشی های تلفن همراه به بازار،  امکاناتی بیشتری در اختیار کاربران قرار گرفت. استفاده از صدای زنگ دلخواه، قابلیت تغییر عکس صفحه زمینه گوشی و در دستر س بودن دائمی، همگی دال بر تحقق وعده های تلفن همراه بود. قابلیت های این تکنولوژی روز به روز تحول و تنوع بیشتری پیدا کرد به گونه ای که دیگر کاربران آن حتی گذشت زمان را هم احساس نمی کردند. کاربران اکنون علاوه بر برقراری ارتباط می توانستند از امکاناتی استفاده کنند که شاید روزی فکر جمع کردن تمامی آنها در قالب یک ابزار غیر قابل باور بود. امکان عکس برداری، فیلم براداری،گوش دادن رادیو، گوش دادن آهنگ و ماشین حساب هدیه گوشی های نسل دوم تلفن همراه به انسانها بود و مسلماّ کاربران نیز از این امکانات خرسند بودند و این خود مقدمه ای برای محبوبیت و نفوذ صددرصدی تلفن همراه در جامعه بود. جامعه ایران نیز از این امر مستثنی نبود، رشد 750 درصدي تلفن همراه در انتهای برنامه سوم توسعه نسبت به نفوذ78/0 آن در ابتدای برنامه دال بر این ادعا است. ورود گوشیهای نسل سوم تلفن همراه که امکانات بیشتری( اینترنت پر سرعت، مکان یاب، دوربین با کیفیت بالا و …) را در اختیار کاربران قرار می داد باعث شده است که نفوذ تلفن همراه در جامعه تقریبا صددرصد برآورد شود. در بعضی از تحقیقات مشاهده شده است که بعضی از کاربران حتی بیشتر از دو سیمکارت شخصی دارند يعني چيزي بيشتر از صد در صد. تلفن همراه باعث تحولات بی شماری در زمینه های فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و حتي سياسي شد و با توجه به این تحولات  بعضی از متخصصین معتقد به فرهنگ جدیدی، بنام فرهنگ تلفن همراه شدند که در جامعه کنونی به وقوع پیوسته است. فرهنگی که موجب شد افراد در خلال آن بازخوردهای ذهنی خود را ابراز کنند، پایبندی خود را به اعضای گروه نشان دهند و تردیدها، سوء ظن ها و اطمینان های خود را در روابط اجتماعی آشکار کنند.

تلفن همراه جزئی از زندگی انسانها گردید و هر نوآوری که با زندگي مردم وابسته و همبسته گردد اثرات روانشناختی وجامعه شناختی گوناگونی بر آنها اعمال می کند. علاوه بر ایجاد ارتباط، تجارت، اهداف اجتماعی، افراد تلفن همراه را یک وسیله شخصی و خصوصی و جزئی از هویت خود می دانند. تلفن همراه هم در جنس مذکر و هم در جنس مونث مورد پذیرش قرار گرفته است و حتی افراد با زمینه های فرهنگی متفاوت بصورت یکسان از تلفن همراه استقبال کردند. تلفن همراه در درون خانه که یک فضای عمومی است، یک خلوت و تنهایی بوجود آورده است، فضايي که در آن کمتر کسی راه دارد، و دو طرف ارتباط می توانند فارغ از زمان و مکان با هم ارتباط برقرار کنند. تلفن همراه در زندگی اجتماعی باعث شد تا فهم و درک انسانها از خودشان، از محیط پیرامون و از نحوه ساختن دنیای پیرامون در یک فرایند جمعی و گروهی تغییر یابد. از لحظه ای که فرد با تلفن همراهش شروع به مکالمه و برقراری ارتباط می کند یک فضای مجازی برای خود خلق می کند که این فضا می تواند هویت اجتماعی انسان، شخصیت و چگونگی تاثیر این هویت بر رفتار را تحت تاثیر قرار دهد.

تلفن همراه موجب شد تا افراد بتواند در فضایی خصوصی تر و به دور از مزاحمت اطرفیان با مخاطب خود ارتباط برقرار کنند، احساس تنهایی تا حدودی کاسته شود، امکان دسترسی به کمک آسانتر شود و دها مزیت دیگر را برای کاربران خود به ارمغان آورد.

اما آیا این تمام ماجراست…! آیا تلفن همراه فقط یک وسیله مفید است ؟ شناخت ما از اين تكنولوژي محبوب و نوظهور به چه اندازه­اي است؟ اینها سوالاتی هستند که مدتها ذهن روان شناسان، پزشکان و جامعه شناسان را به خود مشغول کرده است. در واقع متخصصین به اندازه عوام معتقد به سرشار از فایده بودن گوشی های تلفن همراه نیستند و نیم نگاهی هم به مضرات مختلف این تکنولوژی محبوب جامعه انسانی دارند. آمار تصادفات به دنبال استفاده از تلفن همراه در حین رانندگی بالا رفته است، هزینه مازاد را بر خانواده ها تحمیل می کند، زمینه را برای سوء استفاده از اعتماد اطرفیان فراهم کرده است، به دلیل امکان شنود احساس امنیت انسانها را دستخوش تغییر کرده است.  تاثیر اشعه های منتشر شده از گوشی های تلفن همراه و مضرات آن در سلامت انسان،  نقش تلفن همراه در مراودات اجتماعی، تاثیر آن بر ارتباطات انسانی و وابستگی به آن، كه  باعث پیشنهاد نوعی جدیدی از اعتیاد توسط متخصصین با نام اعتیاد به تلفن همراه شده است، اعتیادی که دنیای علمی امروز را به چالش کشانده است.

با توجه به نفوذ ويروس گونه و روز به روز افزایش یابنده تلفن همراه در بین اقشار مختلف جامعه، مولفين تصميم به ارايه يك پكيج جامع و كامل در مورد تلفن همراه نمودند. اين پكيچ دارای هشت فصل است که شامل تاریخچه و تحولات تلفن همراه، معرفی اپراتورهای تلفن همراه در ایران، کاربردهای اصلی و جانبی تلفن همراه، عوارض زیست – محیطی مرتبط با تلفن همراه، عوارض جسمانی و روان شناختی تلفن همراه، ارتباط شخصیت و تلفن همراه، سبک زندگی و تلفن همراه و در پایان راهکارهایی برای استفاده بهینه از تلفن همراه است، حاصل مطالعه بیش از صدها مقاله داخلی و خارجی و همچنین پژوهش در این زمینه است.

مخاطب کتاب حاضر از نظر مولفین، تمامی کاربران گوشی تلفن همراه است. بنابراین تا حد امکان سعی شده است برای نگارش آن از یک زبان ساده استفاده شود و شالوده یافته ها و نظریات علمی در این حیطه به زبانی ساده، قابل فهم و تا حد امکان بدون استفاده از واژه های تخصصی ارائه گردد. در همین راستا به تمامی افراد جامعه ( کاربران، والدین، فروشندگان و ارائه دهندگان خدمات تلفن همراه و …) پیشنهاد می گردد جهت آشنایی بیشتر با این تکنولوژی، استفاده بهینه تر و کم کردن تهدیدات آن، کتاب حاضر را مطالعه کنند.

با توجه به اینکه پژوهش های انگشت شماری در این حیطه انجام شده است و موضوع مورد نظر از پیشینه پژوهشی ضعیفی برخوردار است و نگارش در این گونه موضوعات که دارای ویژگی بدیع بودن و تا حدودی جنجالی بودن هستند ریسک زیادی را می طلبد، مولفین این ریسک را بنا به وظیفه اخلاقی هر پژوهشگری که همانا بیان حقایق و کمک به ارتقای کیفیت زندگی همنوعان در سطح فردی و جمعی است قبول کرده و دست به نگارش این کتاب زده اند. مسلماً این اثر نیز همانند تمامی آثار خلق شده توسط انسان دارای نواقص و اشکالاتی می باشد. بنابراین مولفین از خوانندگان، متخصصین و صاحبنظران امر استدعا دارند که انتقادات، نظرات و پیشنهادات خود را جهت پربار تر شدن و موثر واقع شدن آن در جامعه با ما در میان بگذارید.

دکتر عباسعلی اللهیاری، دکتر سعید حیدری – پاییز 1393